ผู้ป่วยส่วนใหญ่ที่มาหาจักษุแพทย์มักมีอาการสำคัญ บ่นและร้องทุกข์ว่า สายตาไม่ดี สายตาอ่อนลง ตามืดลง ตาพร่า เป็นต้น   แสดงความเป็นอยู่ของตาด้วยสายตาดูคล้ายกับว่าสายตามีหน้าที่สำคัญที่สุดของตาเรา พวกเด็กเล็กอาจพบเห็นเครื่องบินกำลังบินอยู่ที่ท้องฟ้าสูงไกล แต่เด็กบางคนไม่สามารถเห็น เด็กคนที่เห็นเครื่องบินก็อ้างตัวเองว่า เขาสายตาดี คุณป้าคุณยายบางคนอวดตัวว่าเขายังสามารถสนเข็มได้อย่างดีทั้งๆที่อายุเขามากกว่าคนนี้คนนั้น ใช้สายตาของเขามาอ้างให้คนเชื่อเห็นว่าเขาตาดี สรุปแล้วสายตาเป็นหน้าที่สำคัญของตาอย่างหนึ่งและเป็นหน้าที่อันสำคัญที่สุดแทนหน้าที่อย่างอื่นก็ได้

                                สายตาคืออะไร

                มีตามที่กล่าวมาแล้วสายตาเป็นหน้าที่สำคัญอย่างหนึ่ง และอาจแทนหน้าที่อื่นๆของตาได้ ทั้งหมดก็ควรจะกลับมาทราบก่อนว่า สายตาคืออะไร คำนิยามของสายตานี้ควรจะเข้าใจว่าสายตาเป็นความสามารถหรือความเที่ยงตรงที่เราสามารถรับรู้วัตถุและรูปร่างอยู่ภายนอกลูกตา เด็กคนโน้นสามารถเห็นเครื่องบินก่อนก็แสดงว่าเขาสายตาดีกว่า และถ้าเห็นพร้อมกัน แต่คนไหนสามารถบอกได้ว่าเครื่องบินชนิดไหนก็ย่อมมีสายตาดีกว่าสายตาส่วนรอบๆ ( Peripheral vision )

(รูป) ซึ่งอันนี้แสดงให้เห็นได้ง่าย   เมื่อเรามองตรงไปยังวัตถุอันใดอันหนึ่งขณะเวลาที่กำลังจ้องมองอยู่ที่วัตถุอันนี้ วัตถุอันนี้ก็ชัดดีเพราะกำลังจ้องด้วยสายตาศูนย์กลาง   แต่รายละเอียดของวัตถุอยู่นอกเหนือจากจุดจ้องจะมองไม่ค่อยชัด ยิ่งห่างจากจุดนั้นออกไป ทราบแต่ว่ามีอะไรอยู่ แต่ก็ไม่ทราบว่าเป็นอะไร รูปร่างอย่างไร และสีอะไร เป็นต้น

                สายตาอาจแบ่งออกเป็นสายตาไกลและสายตาใกล้ ซึ่งแบ่งออกได้ตามความชัดเมื่อผู้นั้นตั้งใจจะมอง เช่น บางคนอาจเห็นไกลชัด แต่เวลาดูใกล้ อ่านหนังสือไม่ชัดก็ได้ พบได้ในคนอายุสูงหรือดูใกล้ชัดแต่ดูไกลมัวเป็นสายตาสั้น เป็นต้น

                สายตาวัดด้วยตาเปล่าโดยไม่ใช้แว่นขยายช่วย เรียกว่า Visual acuity without correction และถ้าช่วยด้วยแว่นตาเรียกว่า Visual acuity with correction สายตาทั้งสองอย่างมีความสำคัญสำหรับฝ่ายจักษุแพทย์มาก เพราะสามารถทำให้ทราบถึงพยาธิสภาพของโรคตาเกิดขึ้นที่ส่วนไหนของตา และสามารถแยกจำพวกสายตาผิดปกติ คือสายตาสั้น ยาว หรือสายตาเอียง ออกจากโรคตาทั่วไป สำหรับชาวบ้านทั่วไปจึงมักบอกสายตาดีหรือไม่ดีได้จากสายตาซึ่งใช้แว่นตาแก้แล้วมาเปรียบเทียบ เพราะว่าพยาธิสภาพของโรคตาทั่วไป สายตาจะไม่ดีขึ้น ถึงแม้แก้ไขด้วยว่าตาชนิดต่างๆ

                                คุณสมบัติของสายตาดี

            กลไกเกี่ยวกับสายตาของเรา ที่ทำให้บางคนมีสายตาดีบางคนเลวนั้น ได้การศึกษาค้นคว้ามาเป็นเวลานาน ตั้งแต่ในกลางศตวรรษที่ 19 บรรดาจักษุแพทย์เห็นพร้อมกันว่าหน้าที่ของตาซึ่งเกี่ยวกับสายตานี้ขึ้นอยู่กับคุณสมบัติสามประการของตา ซึ่งเป็นผลให้สายตาเกิดมีดีและมีเลวขึ้นได้ในคนต่างๆกันสิ่งเหล่านี้คือ

                1. Mimimum visible   ความสามารถที่จะเห็นสิ่งที่เล็กที่สุด

                2. Minimum Separable ความสามารถที่แยกจุดออกเป็นสองจุดหรือแยกเส้นออกเป็นสองเส้น

                3. Minimum Recognible ความสามารถที่จะอ่านหนังมือตัวเล็กๆ หรือทราบถึงรูปร่างเล็กๆที่ซับซ้อนได้

                ผู้อ่านคงจำได้ดีที่คลินิกของจักษุแพทย์มีแผ่นหนังสือตัวขนาดต่างๆ ติดไว้กับฝาผนังมีอักษรหลายๆ ตัวเรียงกันเป็นแถว แถวบนเป็นตัวใหญ่และแถวล่างๆ ลงมาขนาดของตัวอักษรก็เล็กลงตามลำดับ นี่เป็นแบบแผนใช้สำหรับวัดสายตา มีอยู่หลายแบบด้วยกัน เช่นอักษรฝรั่งหรือดัดแปลงมาเป็นอักษรไทยก็มี สำหรับเด็กเล็กก็มีรูปวัตถุง่ายๆ เช่น นก สุนัข เรือ เป็นต้น แบบนี้เรียกว่า Test Type ตัวอักษรสองตัวย่อมแตกต่างกันในเส้นตั้งหรือเส้นนอนหรือตำแหน่งของจุด ถ้า Minmum Recogible ของใครดีคือเล็กมากก็ย่อมจำแนกตัวอักษรเล็กได้ดีกว่า แต่ของใครใหญ่หรือเลวกว่าก็จะเห็นได้ว่าในแถวตัวเล็กๆ ไม่สามารถดูเป็นตัวอักษรได้อาจเห็นเป็นจุดดำๆ เรียงกันเป็นแถวก็ได้ทั้งนี้ เนื่องจากความสามารถของตา ที่แยกจุดอ่อนเป็นสองสองจุดหรือแยกเส้นออกเป็นสองเส้นได้เลวกว่า สายตาของเขาก็เลวกว่าผู้อื่น

                การอธิบายความสามารถหรือความเที่ยงตรงของสายตา ในสมัยก่อนเราใช้หลัก Mosaic Theory ในสมัยหนึ่งเข้าใจว่าเยื่อประสาทตาของตา ซึ่งเป็นส่วนที่รับรู้สึกแสงนั้นประกอบขึ้นด้วยเซลล์รับความรู้สึกแสง เรียงตัวกันเป็นลักษณะดังรูปและถ้าแต่ละตัวของเซลล์เป็นหน่วยที่เล็กที่สุดสำหรับรับรู้สึกแสง ถ้าหากว่า (ก) และ (ค) รับความรู้ทางแสง แต่ตัว (ข) ซึ่งอยู่ระหว่าง (ก) และ (ค) ไม่รู้สึก เขาก็สามารถจำแนกออกได้ว่ามีจุดสองจุด แต่ถ้าจุดนั้นเล็กลงไปจนกระทั่งตัว (ก) และ (ข) รับความรู้สึกพร้อมกัน สองจุดจะกลายเป็นจุดรวมกันไม่สามารถจะจำแนกได้ว่าจุดนั้นมีสองจุด เป็นต้น แต่ต่อมาพบว่าเซลล์รับจำแสงนั้นมีขนาดเล็กกว่าตามที่เข้าใจกันในสมัยนั้น ซึ่งเมื่อเป็นจริงเช่นนี้สายตาของเราควรจะอ่านแบบแผนวัดสายตาได้เล็กกว่าแบบใช้กันทุกวันนี้ถึงสองเท่า   มาในสมัยนี้ความเข้าใจเช่นนั้นจึงล้มไปมีการอธิบายกันขึ้นมาใหม่อีกซึ่งเข้าใจว่าถูกต้องตามหลักของวิชาแสงสว่าง

                ตามสมัยใหม่นี้สายตาดีหรือเลวนั้นอธิบายโดยความแตกต่างกันในความรุนแรงของการกระตุ้นของแสงหรืปริมาณพลังงานของแสงที่ผ่านมากระตุ้น เมื่อขยายประสาทตามีพลังแสงสว่างมากระตุ้นส่วนที่สุดนั้นมีความรู้สึกขึ้นแต่ความรู้สึกนี้จะน้อยลงไปตามลำดับเมื่อห่างจากจุดนั้นออกไปรอบๆ เมื่อเป็นเช่นนี้จะพิจารณาจากรูปจะเห็นได้ว่า ถ้าหากว่าแสงออกมาจากรูปวงแหวนจะกระตุ้นเยื่อตาข่ายประสาทตาสองบริเวณด้วยกันคือ  C   และ  G    ซึ่งใกล้บริเวณนี้จะมีความรู้สึกขึ้นมากที่สุด    แต่ในขณะเดียวกันบริเวณ     B.D. , F.H   มีความรู้สึกน้อยกว่าเมื่อเปรียบเทียบกับ   C  กับ    G     ดูคล้ายกับว่ามีภูเขาสองลูก   ระหว่างเขาสองลูกมีเหวและเหวนี้มีความลึกมากพอที่จะทำให้   G  กับ   G     ถูกแยกออกมาสามารถรู้ว่าจุดกระตุ้นนั้นเป็นสองจุดหรือสองเส้น นั่นคือความสามารถที่คนเราใช้แยกตัวอักษรหรือรูปเล็กๆ ในแผนผังได้ถูกต้อง นี่เป็นหลักของการวัดสายตาในสมัยใหม่

                ความจริงอันนี้ผู้อ่านอาจจะเข้าใจดีขึ้นเมื่อนึกถึงเครื่องโทรทัศน์   เครื่องบางชนิดโฆษณากันว่าจอภาพมีกี่เส้น มากกว่าแบบเก่าเท่านี้เท่านั้นนั่นหมายความถึงโทรทัศน์นั้นสามารถแยกเส้นออกมามากขึ้นนั่นเองคือคิดเป็นสายตาของเครื่องแล้วจะละเอียดขึ้น และภาพที่เห็นชัดขึ้นกว่าเดิมนั้นเอง        

 

                        สายตาดี- สายตาเลว

                การเปรียบเทียบสายตาดีหรือไม่ดีเราสมมติมุมขึ้นมามุมหนึ่ง ซึ่งรียกว่า มุมของการมองเห็น (  Visual angle ) ปรกติจะดูวัตถุง่ายหรือยากนั้นขึ้นอยู่กับปัจจัยสองประการ คือขนาดของวัตถุและระยะของวัตถุมาถึงตา ในระหว่างขนาดและระยะย่อมมีความสัมพันธ์กันเป็นกฎเกณฑ์ตายตัว

                จากรูปเห็นได้ว่า มุมนี้ยิ่งเล็กสายตาก็ยิ่งดีคือดีกว่าหรือถี่กว่า

ปรกติมุมนี้จะเป็น 1 นาที นั้นคือสายตาเทียบได้เท่ากับ 1.0 หรือ 6/6 , 20/20   คือเป็นระดับปรกติถ้ามุมนี้ใหญ่ขึ้นสายตาก็จะเลวลงตามลำดับ การวัดจึงใช้แบบแผนประกอบด้วยอักษรขนาดต่างๆกัน ( snellen chart ) และให้อ่านแบบแผนนี้จากระยะทางตายตัว สำหรับประเทศไทยมักใช้ระยะทาง 6 เมตร เหมือนประเทศอังกฤษ แต่ในสหรัฐอเมริกาใช้   20 ฟุต และญี่ปุ่น   5 เมตร เป็นมาตรฐาน

                ส่วนมากในแบบแผนนี้ อักษรตัวใหญ่ที่สุดซึ่งอยู่แถวบนสุดนั้นตามปรกติต้อ

อ่านได้จากระยะ   60 เมตร ทั้งนี้ หมายความคนปกติถึงแม้จะอยู่ห่างจากแผนถึง   60 เมตรก็ตาม เนื่องจากตัวอักษรใหญ่พอจะอ่านได้ แถวถัดมาควรจะอ่านได้ที่ 36 เมตร 24 , 18 ,12 , 9 ตามลำดับและคนปรกติสามารถอ่านได้ถึงตัวเล็กที่ซึ่งทำมุม   1 นาที

                แสดงว่าเขามีสายตาเป็นปกติ เขียนเป็นเลขเศษส่วนดังกล่าว คือ 6/6 เลขเศษแสดงถึงระยะทางที่ห่างจากแบบแผน และเลขส่วนนั้นแสดงถึงขนาดใหญ่ของอักษร

                ตามปกติการวัดสายตาจึงเขียนเป็นเลขเศษส่วนดังที่กล่าวมา คนสายตาเอียงต้อง 6/6 ขึ้นไป และถ้า 6/9 , 6/12 ก็แสดงวาสายตาเลวกว่าและ   6/60    ขึ้นไป ก็หมายความว่าสายตาของเขาเลวกว่าคนปกติประมาณ   10 เท่า เพราะเขาต้องยืนอยู่ที่ระยะ 6   เมตร จึงจะเห็นซึ่งคนปกติควรที่จะเห็นระยะ 60 เมตรนั่นเอง ถ้าสายตาขอองใครยิ่งเลวกว่านี้อาจต้องเดินเข้าไปหาแบบแผนระยะ 3 เมตร ถึงจะเห็นเช่นนี้ ก็เขียนว่าเป็น 3/60   ซึ่งยิ่งเลวลง 2 เท่า

                ที่น่าสังเกตอย่างหนึ่งคือการเปรียบเทียบสายตาของชาวฝรั่งกับชาวเอเชีย พบว่าชาวเอเชียเราสายตาดีกว่าพวกฝรั่ง   โดยทั่วไปชาวไทยมีสายตาดีกว่า 6/6   และส่วนใหญ่เห็น   6/5   อย่างสบายและง่ายดาย ทั้งนี้ ก็แสดงว่าตาของเรานี้มีกลไกช่วยให้สายตาเรานี้ดีกว่าเขาตามธรรมชาติหลายอย่าง นอกจากมุมดังกล่าวเล็กกว่ายังมีความทนต่อแสงดีกว่าเป็นสาเหตุสำคัญ

                                สายตาระดับตากับสายตาระดับสมอง

                ที่คลินิกจักษุแพทย์แทบทุกแห่งมักมีเหตุการณ์เช่นนี้พบกันบ่อยๆ มักมีการวัดสายตากับผู้ป่วย คนวัดก็ถามว่าเห็นไหม ผู้ป่วยก็ตอบว่า ไม่เห็น เห็นไหม ไม่เห็น โต้ตอบกันบ่อยคนวัดสายก็รู้ว่าผู้ป่วยมาคนเดียวเดินเข้ามาอย่างคล่องแคล่ว แปลกใจขึ้นมาว่าทำไมสายตาผิดกับคนสายตาดี   ก็ถามต่อไปว่าอ่านหนังสือได้ไหมผู้ป่วยก็ตอบว่าอ่านไม่เห็น เด็กเล็กอีกจำพวกหนึ่งระยะก่อนเข้าเรียนย่อมไม่รู้หนังสือ การวัดสายตาจึงต้องใช้แบบแผนชนิดอื่น อาจใช้รูปสิ่งของซึ่งเด็กเล็กๆ คงเคยรู้จักกันดี แต่บางอย่างจะไม่รู้จักชื่อก็ได้ ถึงเห็นชัดเด็กก็ไม่ตอบ

                เด็กทารกเช่นเดียวกัน ดูเหมือนไม่มีวิธีวัดสายตาได้ เด็กยังไม่รู้หนังสือ เมื่ออยากวัดสายตาจำเป็นต้องหาวิธีใหม่เพื่อทดสอบสายตาดูและบันทึกลงไปเป็นตัวเลขเหมือนผู้ใหญ่ข้อแตกต่างระหว่างผู้ใหญ่กับเด็กในข้อนี้ก็ได้แก่ควรจะวัดสายตาที่   “ระดับตา”   ซึ่งทางทดสอบไม่มาเกี่ยวข้องเลย พูดง่ายๆ ไม่ต้องอาศัยความฉลาดหือการฝึกหัดอ่านหนังสืออ่านหนังสือมาก่อนเป็นต้น ซึ่งอันหลังนั้นอาจจะเรียกว่า “สายตาระดับสอง”   ที่ทางสมองมาเกี่ยวข้องมากคนใช้สายตาไกลๆ เป็นประจำ ย่อมอ่านหนังสือในแบบแผนได้ดีกว่า เมื่อวัดสายตาระดับตานั้นจึงมีการเลือกใช้ตัวอักษร E ขนาดต่างๆกัน ถามเด็กว่าตัวอักษร E ชี้ไปทางไหน ซักออกมาที่ละตัว ตัวอักษรตั้งตรง คว่ำหรือหงายในท่าต่างๆ และถามให้เด็กตอบว่าตัว E ชี้ไปทางไหน วิธีแบบนี้ใช้กับเด็กก่อนเรียนเสมอและโดยวิธีนี้พบว่าเด็กแม้แต่อายุน้อยๆ ก็ตามมี สายตาพอดีกับผู้ใหญ่ ซึ่งถ้าใช้แบบแผนของผู้ใหญ่ แล้วมักจะได้ต่ำกว่าเสมอเพราะฉะนั้น ในการวัดสายตาของเด็กเล็กจึงต้องระมัดระวังในข้อนี้โดยใช้   วิธีซึ่งเขาเรียกกันว่า  Angular vision   มาพิจารณาเรื่องสายตาระดับตากับระดับสมอง คนไม่รู้หนังสืออาจถือว่าเป็นคนตาบอดก็ได้ ถึงแม้รู้โลกภายนอกได้อย่างดีที่ระดับตา แต่รูปภาพที่ระดับสมองไม่มีความหมายแต่อย่างใด เหมือนคนไม่รู้ภาษาจีน อ่านหนังสือจีน เมื่อมาคิดถึงแง่นี้ก็พอพูดได้ว่าถึงแม้สายตาจะไม่ดีเท่ากับคนปกติ การเล่าเรียนศึกษาหาความรู้ก็ย่อมเป็นการส่งเสริมให้สายตาระดับสมองดีขึ้น